Poniższy tekst stara się przedstawić wszelkie dostępne informacje o okresie w historii Sosnowej związanym z obecnością Armii Czerwonej. Jest to etap już niemal zapomniany lub nieznany, więc mam nadzieję, że dzięki tej notatce zyska drugie życie, rozbudzi wspomnienia, i może wspólnie dowiemy się czegoś nowego. Życzę miłej lektury!
Jeżeli wiesz więcej, proszę napisz na
kontakt@sosnowa.org🤓
8.05.1945: Przemarsz
Fragment mapy operacyjnej Armii Czerwonej z 10.05.1945, pokazujący jej ruch w ostatnich dniach wojny.
Na przedstawionym fragmencie mapy widać, że w okolicy Złotego Stoku (Райхенштайн) stacjonowała 245. Dywizja Strzelecka. Sosnowa jest oznaczona jako Вольмсдорф. Za Mąkolnem (Майфрицдорф) rozlokowana była 98. Dywizja Strzelecka, natomiast w niewidocznym na tym fragmencie mapy Kamieńcu (Каменц) znajdowała się 43. Dywizja Strzelecka.
Choć nie ma o tym bezpośredniej relacji w dokumentach archiwalnych, Sosnowa musiała zostać zajęta wraz z okolicznymi miejscowościami 8 maja 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej z 98. lub 245. Dywizji Strzeleckiej. Dywizje te należały do 59. Armii, będącej częścią I Frontu Ukraińskiego, i działały w ramach tzw. Operacji Praskiej.
Według Kroniki Złotego Stoku autorstwa Eugeniusza Salwacha i Jerzego Tichanowicza, był to jednak pododdział 904. Pułku Strzeleckiego z 245. Dywizji Strzeleckiej, a pierwszy kontakt ówczesnych mieszkańców wsi z żołnierzami przebiegał następująco:
Jeden z pododdziałów w szyku bojowym (tyralierą) zmierzał w stronę Reichenstein od strony Byczenia wzdłuż torów kolejowych. Przy pierwszych zabudowaniach Sosnowy oczekiwał ich sołtys – Werner, z zamiarem poinformowania, że we wsi nie ma żołnierzy niemieckich. Odświętnie ubrany leciwy Niemiec w zamian za informacje stracił zegarek i buty.
Reichenstein to oczywiście Złoty Stok, a wymieniony sołtys to znany nam Paul Werner - ostatni niemiecki sołtys Wolmsdorf (Sosnowej). Gdy mowa o pierwszych zabudowaniach przy linii kolejowej, najpewniej chodzi o najdalej wysunięte domy w kierunku Śremu, znajdujące się w tzw. górnej części Sosnowej.
Do maja 1946: Kwatera
Fragment Akt Gminy Mąkolno (1945/46), podsumowujący spis autochtonów w gromadzie Sosnowce.
Kolejną wzmiankę o Armii Czerwonej w Sosnowej odnajdujemy w dokumentach archiwalnych gminy Mąkolno, do której Sosnowa wówczas należała. W jednym z nich znajduje się wykaz autochtonów, gdzie pod listą 20 niemieckich mieszkańców widnieje adnotacja:
Wymienieni zostali zabrani do Majątku Sowieckiego w Sosnowcach i obecnie tam przebywają.
Tak, w Sosnowcach! Obecną nazwę wsi zatwierdzono dopiero 5.10.1947. Mimo to jednak, Sosnowce pojawiało się tu i ówdzie wciąż przez kolejne lata.
Fotografia z książki Wspólnota Pamięci, ukazująca domy nr 13 oraz nr 12 (według obecnej numeracji) w Sosnowej. Zdjęcie wykonano w 1953 roku. Autorem fotografii jest Aleksander Skrzyniarz.
Obecność oddziału Armii Czerwonej w Sosnowej potwierdza pani Elżbieta Mróz (córka Jana Mroza), autorka książki Wspólnota Pamięci, w której opisuje losy swojej rodziny i szeroko wspomina Sosnową:
Jan Mróz, po przyjeździe do Sosnowej […] zamieszkał w domu tuż przy szosie łączącej dwa najbliższe miasteczka Kamieniec Ząbkowicki i Złoty Stok. Był to folwark z dużymi zabudowaniami gospodarczymi z częścią mieszkalną (dom Jana na zdjęciu po prawej) i drugim, obszernym domem rodzinnym po przeciwnej stronie podwórza. W nim kwaterowało wojsko rosyjskie. Po wyjeździe żołnierzy, osiedlono w tym budynku dwie rodziny [Maleckich i Koziołów – dop. aut.], później zostali tylko Koziołowie.
Fragment mapy satelitarnej pokazujący omawiane domy. Żółta strzałka wskazuje dom, w którym stacjonowała Armia Czerwona. Czerwona strzałka oznacza dawny dom rodziny Mróz.
Opis ten znajduje swoje uzupełnienie. O relacjach między stacjonującymi żołnierzami, ich prawdopodobnej przynależności do jednostki w Kamieńcu, a także o maju 1946 jako końcowym okresie obecności Armii Czerwonej w Sosnowej, pani Elżbieta informuje nas w wiadomości e-mail:
W Sosnowej (Wolmsdorf) stacjonował niewielki oddział rosyjski. Prawdopodobnie podlegał większej jednostce w Kamieńcu Ząbkowickim? Historia z opowiadań mojego taty Jana Mroza. Dowódca krótko trzymał swoich żołnierzy. Jeden z nich mocno nagabywał córkę gospodarza, tak, że bała się wychodzić z domu. Gospodarz poskarżył się dowódcy. Działanie było błyskawiczne. Żołnierz natychmiast został wydalony z jednostki, a dowódca pilnował, żeby więcej takich skarg nie było. W maju 1946 roku był już sąsiad Kozioł, więc wtedy wojska już tam nie było.
I to już wszystko!
- Z dostępnych informacji wnioskujemy, że Sosnowa została zajęta 8 maja 1945 roku bez walki, w trakcie przemarszu wojsk Armii Czerwonej na Złoty Stok.
- Wiemy także, że oddział Armii Czerwonej stacjonował w domu nr 13. Z pewnością miało to miejsce po wrześniu 1945 roku, gdy Polacy już zamieszkiwali tę miejscowość. Istnieje możliwość jednak, że oddział przebywał tam od momentu zajęcia wsi w maju 1945, zabezpieczając swoje tyły.
- Wojska radzieckie opuściły Sosnową przed majem 1946 roku - w okresie wysiedleń ludności niemieckiej.